Ilja Leonard Pfeijffer / beeld Stephan Vanfleteren

HOME > PROGRAMMA > VOORJAAR 24 > in gesprek met Ilja Leonard Pfeijffer

beeld © Stephan Vanfleteren

ILJA LEONARD PFEIJFFER

 

Dichter, classicus en de auteur

van moderne klassiekers als

La Superba, Brieven uit Genua,

Grand Hotel Europa en Alkibiades,

zijn laatste en meest ambitieuze roman

 

was onze gast op 16 april 2024

in CC Ter Vesten 

 

PATRICK DE RYNCK

ging met hem in gesprek

HET WERD EEN AVOND MET EEN GOUDEN RANDJE

foto's © Kim Van Royen

De nacht is aangezegd. De warre uren waaien
als klamme lakens waarnaar hete handen graaien.
De beide engelen verschijnen nu niet meer,
hoop ik. Verleiding rekt zich uit. Ik kauw op teer.
Geen mens heeft van een zoekend mens nog weet.
De namen zoemen wel. Maar wie is er die heet
zoals hij heet? Ik weet niet hoe ik mij moet zijn.
Het liefst was ik klein, mijn hoofd als mandarijn
gevouwen in een schil van fel oranje handen
om niet te hoeven zien waar mijn gebaren landen.

 

© Ilja Leonard Pfeijffer|Idyllen. Nieuwe poëzie

de beginregels van het eerste van de vijftig lange gedichten

Over de auteur, zijn oeuvre en zijn plek in de literatuur van de Lage Landen

Van Leiden naar Genua

Zijn levensparcours is welbekend. Geboren in 1968, in Rijswijk, vlakbij Den Haag. Classicus van opleiding en tot 2004 onderzoeker en docent Oud Grieks aan zijn Alma mater, de Leidse Universiteit. In 2008 fietst hij naar Italië en belandt in Genua. De stad die hij bestempelt als 'een stijlvolle oude dame, vol geheimen waarover ze nooit zal vertellen,’ laat hem niet meer los. Hij woont en werkt er nog steeds. Hij vindt er niet alleen de liefde van zijn leven, Stella, de plek wordt ook een vruchtbare voedingsbodem voor romans die hem op de kaart zetten, waarmee hij ook internationaal doorbreekt en een heel eigen plek verovert in de hedendaagse literatuur. 

Een veelzijdige en onnavolgbare eigen stijl

Ilja Leonard Pfeijffer is schrijver en dichter. Zijn veelzijdigheid vertaalt zich in een breed oeuvre waarin hij verschillende literaire genres verkent: poëzie, romans, korte verhalen, toneelteksten, essays, wetenschappelijke studies, columns, vertalingen en bloemlezingen. Hij is bekend om zijn rijk taalgebruik en schitterende, lange zinnen die je in sneltreinvaart meevoeren en soms naar adem doen happen. 

'Elke keer dat je aankomt in Venetië, is de eerste keer. Hoewel ik er vaak was geweest en de klinkende namen van Titiaan en Tintoretto achteloos door soireetjes had laten rollen, hoewel ik geroutineerd in mijn krant bleef lezen terwijl de vuurrode hogesnelheidstrein mij over de landverbinding van Mestre naar de oude stad bracht en veelbetekenend begon af te remmen, en hoewel ik mij had voorgenomen om mijn entree in de stad met een praktische instelling te benaderen en enige beroering van het gemoed uit te stellen totdat ik goed en wel was geïnstalleerd, moest ik even naar adem happen toen ik het station uit liep en het breekbare, pastelkleurige cliché van de stad aan het groene water zich onbekommerd en schijnbaar onschuldig voor mij ontvouwde. 

Venetië glimlachte naar mij als een geliefde die op mij had gewacht. Al die eeuwen dat ze geduldig uit het raam had gestaard, hadden haar kalm en mooi gemaakt. Haar juwelen rinkelden terwijl ze haar zachte, warme armen spreidde voor een langverwachte omhelzing die noodlot was en bestemming, en heel even giechelde ze omdat alles eindelijk logisch was. Als zij van eeuwigheid fluisterde, wist ze waarover ze het had. Ze had genoeg jurken voor alle feesten die zouden komen. '

© Ilja Leonard Pfeijffer | uit Grand Hotel Europa (pag 21)

De  Nederlandse Tzumprijs bekroont 'de mooiste zin van het jaar'. De prijs bedraagt één euro voor elk woord en een beker. Ilja Leonard Pfeijffer won hem twee keer. De eerste keer in 2005 voor een zin geplukt uit zijn roman Het grote baggerboek, de tweede keer in 2014 voor een zin uit La Superba

'Het was het witte uur na het middagmaal, de blanke pagina waarop hooguit iets met potlood wordt gekriebeld in geheimschrift, iets om onmiddellijk weer uit te gummen zodra de rolluiken omhoog worden getrokken en het leven opnieuw zwart op wit een aanvang neemt met bonnetjes, bestellingen en bezwaarschriften.' 

© Ilja Leonard Pfeijffer | uit La Superba (pag 66)

Ilja Leonard Pfeijffer is één van de grootste taalstilisten uit de Nederlandse literatuur. Hij speelt met taal en doorspekt zijn teksten met metaforen, beeldspraak, neologismen en een scherp gevoel voor ironie en humor. Het geeft zijn werk complexiteit, gelaagdheid en diepgang, wat zowel prikkelend, intrigerend als uitdagend is voor wie hem leest.

Als hij put uit de klassieke literatuur, mythologie en filosofie en verwijst naar klassieke teksten en historische gebeurtenissen, toont zich de classicus in hem en zijn liefde voor de klassieken. Ook daarmee weet hij te bekoren.

'ichi go ichi e'. Letterlijk betekent dat 'één ontmoeting, één leven'. je krijgt één kans en dat is het. Precies zoals oosterse kalligrafen werken. Als een zwaardvechter trekken ze hun penseel en zetten er in één onnavolgbare beweging waarop ze tientallen jaren hebben geoefend, met een concentratie en bewustzijn waarvoor ze tientallen jaren hebben gemediteerd, een karakter op het rijstpapier. Dat is het. Dat is het kunstwerk. Zo moet je in het leven staan. Alles wat je doet, doe je met het besef dat je het in één keer goed moet doen. Herkansingen zijn er niet.'

 

'Génoi ' hoîos essì mathôn', zegt Pindarus. 'Werde der du bist', maakt Nietzsche ervan. Maar hij vergeet mathôn. Matôn benadrukt dat het niet vanzelf gaat, dat het een leerproces is. Worden wie je bent, is een opgave, een studie, een levenslang curriculum. Leer en word wie je bent. Ontdek wie je bent en leer hem te zijn. Bestudeer wie je bent en tracht hem te worden; het is een boeddhistische gedachte dat het studie vergt, en oefening, om het stof van dagelijkse beslommeringen af te spoelen en het hoofd leeg te ademen van zorgen en angsten teneinde de mens te worden die je bent. En de mens die je bent, is het kind dat je was voordat je bedacht om over dit soort dingen na te denken.'

© Ilja Leonard Pfeijffer | uit Brieven uit Genua

'Het effect dat een gesprek met Sokrates op iemand heeft, (...) is een confrontatie met de waarheid. En de waarheid is, dat je niet blijkt te weten wat je dacht te weten.' 

 

'Alles in deze wereld is tijdelijk,' zei hij*. 'Zoals Herakleitos van Ephesos zegt, is het een man niet gegeven tweemaal door dezelfde rivier te waden. Telkenmale wanneer hij voet zet in de stroming, zal hij door ander water worden omspoeld...'

© Ilja Leonard Pfeijffer | uit Alkibiades (p29 en p561)

Maatschappelijk engagement

Niet alleen omwille van zijn rijke taal en unieke stem geniet Ilja Leonard Pfeijffer een aanzienlijke status in de literatuur van de Lage Landen, ook zijn vermogen om maatschappelijke, politieke en sociale thema's op een scherpe en geëngageerde manier aan te kaarten, draagt daartoe bij. Hij schuwt niet om controversiële onderwerpen aan te snijden en gebruikt zijn pen als een instrument voor kritiek en reflectie. Hij reflecteert op hedendaagse problemen zoals immigratie, globalisering, de teloorgang van de Europese cultuur en democratie,.... Dat levert hem zowel bewonderaars als critici op.

'Er is , denk ik, zelfs in onze huidige verrechtste democratieën nog wel een meerderheid te vinden voor het standpunt dat echte vluchtelingen geholpen moeten worden,' zei ik. 'Het probleem is de grote hoeveelheid economische vluchtelingen, die neerbuigend gelukszoekers worden genoemd. 

'Ik zou niet weten waarom vluchten voor armoede niet telt,' zei hij. 'Armoede is net zo dodelijk als oorlog.'

'Denkt u dat de mensen gelijk hebben om zich bedreigd te voelen?' vroeg ik. 

'Dat is de verkeerde vraag,' zei Patelski. 'Het zou evenmin zinvol zijn zich af te vragen of mensen gelijk hebben om zich bedreigd te voelen door het water. Het water komt. Uit zee, van de bergen of uit de hemel. Het water valt onmogelijk tegen te houden. Wanneer we het water de vrije loop laten, is het potentieel desastreus, maar wanneer we erin slagen het in banen te leiden en gecontroleerd over onze akkers te laten vloeien, is het een bron van leven en rijkdom. Migratie valt evenmin tegen te houden. Wie zo denkt, kent de geschiedenis van de mensheid niet.'

© Ilja Leonard Pfeijffer | uit Grand Hotel Europa (pag 228)

'We praatten daar aan de oever van de Ilissos nog tot het vallen van de avond verder over de vraag of er een verschil is tussen doen wat juist is en doen wat voordelig is voor jezelf of voor de stad (hij* vond van niet), over de vraag of een democratisch bestuur door middel van meerderheidsbesluiten per definitie de beste besluiten neemt (hij vond van niet), over de vraag of het wenselijk zou zijn de beste besluiten te nemen (hij vond van wel), over de vraag of het niet beter zou zijn de wijste mensen te laten beslissen in plaats van een meerderheid van alle mensen (hij vond van wel), over de vraag wie in dat geval zou moeten beslissen wie de wijste mensen zijn (dat vond hij een ongeldige vraag, maar ik ben vergeten waarom), over de vraag of een ochlocratie, die ook wel populisme wordt genoemd, het tegenovergestelde is van een democratie (hij vond dat het ene in het verlengde van het andere lag van het andere) en over de vraag of populisme het einde van de democratie zou kunnen inluiden (hij was ervan overtuigd dat dat zo was). '

(n.v.d.r. hij* = Sokrates)

 

'Omdat democratie per definitie stoelt op het collectieve oordeel van het volk, is zij onderworpen aan de turbulentie van opvliegendheid en oncontroleerbare emoties. Om de democratie naar behoren te laten functioneren is het derhalve essentieel om mechanismen in te bouwen die afstand scheppen, vertragen en gevoelens afkoelen. Dit vergt leiders als Themistokles en Perikles, die zich niet laten leiden door de angst voor bevliegingen van de veranderlijke volksgunst, die een visie hebben en de moed om het volk daarvan te overtuigen en die het debat durven te sturen in plaats van zich door de publieke opinie te laten regeren. Dit vergt een volk dat bereid is tot compromissen ten bate van het gemeenschappelijke belang. Maar de Atheense democratie is inmiddels, zoals iedere democratie mettertijd, een parodie op zichzelf geworden, waarin de leiders dagelijks ter verantwoording worden geroepen en waarin het beleid elke dag opnieuw ter discussie staat. De staat wordt geregeerd door de angst voor volksgerichten en de volatiliteit van de publieke opinie. De bijval en het gejoel in het theater op de Pnyx overstemmen argumenten en maken reflectie over beleid voor de lange termijn onmogelijk.'

 

© Ilja Leonard Pfeijffer | uit Alkibiades  (p62 en p 287)

Ilja Leonard Pfeijffer werd al veelvuldig gelauwerd, - net nog met de BOON Literatuurprijs fictie/non-fictie 2024 -, wat niet verwonderlijk is. Hij is immers een van de meest opvallende en invloedrijke stemmen in de hedendaagse Nederlandstalige literatuur, zoveel is zeker. Veel van zijn werk blijft nazinderen, nog lang nadat je het gelezen hebt.

Bekendste werken

Klik op de afbeelding voor een recensie of bespreking

La Superba (2013) Een roman die zich afspeelt in Genua, waar Pfeijffer zelf werkt en woont. Het boek verkent thema's als immigratie, identiteit en de zoektocht naar geluk.

Brieven uit Genua (2016): Een bundel van brieven geschreven door Pfeijffer tijdens zijn verblijf in Genua. Hierin reflecteert hij op zijn ervaringen in de stad en op de wereld om hem heen.

Grand Hotel Europa (2018): Een roman die zich afspeelt in een luxueus hotel in Venetië en die de opkomst van het massatoerisme en de teloorgang van de Europese cultuur onderzoekt.

Alkbiades (2023) Zijn magnum opus over blinde ambitie en populisme. Het verhaal van het streven en falen van Alkibiades, de mooiste man van Griekenland , politicus en strateeg van Athene tijdens de grote oorlog tegen Sparta.

WINNAAR BOON LITERATUURPRIJS FICTIE/NON-FICTIE 2024  |  ALKIBIADES

WINNAAR BOON PUBLIEKSPRIJS 2024 & HERCULESPRIJS 2024

"Ilja Leonard Pfeijffer schreef met ‘Alkibiades’ een onvergelijkbaar boek. Het is een gefictionaliseerde biografie (mét notenapparaat). Een avonturenroman zonder grenzen en een filosofisch en politiek traktaat over onze moeilijke omgang met democratie. Het boek daagt de lezer uit en laat hem geen keuze: het is zwemmen of verzuipen. Wie de overkant haalt, draagt het boek voor altijd met zich mee.

Dit boek is ook een statement. Literatuur is veel meer dan slimme, snelle boeken voor hippe mensen met weinig tijd. Dat Alkibiades vanuit de vijfde eeuw voor Christus tot ons spreekt op een moment dat de wereld siddert voor wat de toekomst ons zal brengen, maakt zijn levensverhaal actueler dan ooit."

uit het juryrapport

Meer weten over Ilja Leonard Pfeijffer en zijn oeuvre? 

Bezoek zijn WEBSITE.

Patrick De Rynck interviewde Ilja Leonard Pfeijffer op 16 april 2024

Patrick De Rynck (°1963) is classicus en werkt als auteur, vertaler, recensent, bloemlezer en (eind)redacteur. Al jarenlang weet hij als geen ander de klassieke oudheid naar een breed/ruim publiek te brengen, in diverse media.

De boeken die hij schreef of vertaalde, een twintigtal, gaan over de oudheid en haar doorwerking, schilderkunst en erfgoed. In 2021 lanceerde hij de website Hic et Nunc, die de oudheid in het leven van elke dag in de kijker zet.

Hij redigeerde voor Open Monumenten- en Erfgoeddag, schreef ook talloze audiogidsen voor vaste museumcollecties en tentoonstellingen in Vlaanderen en Nederland en werkt samen met grote musea, overheden, uitgevers en (erfgoed)instellingen. 

Over Hic et Nunc

'Hic et Nunc gaat over onze wereld. Hier en nu. Hic et nunc, in het Latijn. Over hoe veel fenomenen in die wereld intens verweven blijven met de oudheid. Over hoe de oudheid mee ons leven bepaalt en beïnvloedt. In verhalen. Beelden. Woorden. In namen. Ideeën. Houdingen. In design. Uitdrukkingen. Personages. In mode. Kunst. Literatuur. Film. Muziek. Architectuur. In de politiek. Als decor. Op straat. In het onderwijs. Onze actualiteit is het grote vertrekpunt van Hic et Nunc.

De site wil een vrolijke en volle doos van Pandora zijn. (Lap, daar heb je het al.) Ontdek Hic et Nunc.'

Geplukt van de website Hic et Nunc

Pfeijffer quotes

Vertel anderen over ons.